Aktualności

Rozmowa Ewy Waszut z Wiesławą Miką w Bibliotece Śląskiego Uniwersytetu Medycznego
w Katowicach o danych dotyczących doktoratów SUM. Obie bibliotekarki aktywnie uczestniczą w projekcie „Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym”, oraz w Zespole ds. Otwartej Nauki Biblioteki SUM.

Ewa Waszut: Na łamach PPM opublikowaliśmy ponad rok temu rozmowę z Krzysztofem Gościniakiem, w której nakreślił m.in. początki Polskiej Platformy Medycznej. Krzysztof powiedział również o osobach zaangażowanych w tworzenie PPM i o różnych zakresach zadań tych osób, stąd propozycja kolejnej rozmowy. Z panią. Cieszę się także, że mogę od wewnątrz (mając na myśli prace związane z PPM), zadać kilka pytań, których pewnie bym nie zadała przy innej okazji.

Więc… W zeszłym roku, dokładnie 22 czerwca, rozmawiałyśmy o zakresie Pani działań, jeśli chodzi o Polską Platformę Medyczną – głównie na temat bazy rozpraw doktorskich i planowanym eksporcie danych z systemu Aleph do PPM. Rozmawiałyśmy też o możliwościach dostępu do pełnych tekstów doktoratów w Repozytorium SUM. Dziś mam pytanie: co po tym roku się zmieniło? A może bardziej: jak dużo się zmieniło? Bo to jest chyba pytanie najważniejsze. Prawda?

Wiesława Mika: O tak, zgadza się. Sporo się zmieniło!

Ewa Waszut: Czy może Pani opowiedzieć o procesie, który przeszliśmy? Powiedziałam przeszliśmy, bo mam także przyjemność być w tym zespole i jestem świadoma, że bez pracy pojedynczych osób nie byłoby tej całości, jaka jest obecnie.

Wiesława Mika: Rozprawy doktorskie są specyficznym rodzajem materiałów bibliotecznych, ponieważ należą do grupy dokumentów niepublikowanych, udostępnianych pod pewnymi warunkami. W Bibliotece SUM baza doktoratów tworzona jest od 1996 r. Początkowo była to baza lokalna, stworzona przez informatyka naszej Uczelni na prośbę Biblioteki, której zawartość została zaimportowana w 2018 r. do katalogu bibliotecznego w systemie Aleph. Tak więc już na starcie projektu posiadaliśmy pewien zbiór opisów bibliograficznych, który należało odpowiednio przygotować do eksportu do systemu Omega Psir (system, z którego korzysta PPM – przyp. red.). Żeby to się stało możliwe, konieczna była współpraca zarówno z informatykami naszej uczelni, jak i firmy Sages (wykonawca projektu PPM – przyp. red.). Prace wstępne polegały na przygotowaniu prawidłowego mapowania pól opisu bibliograficznego rozpraw doktorskich, czyli określeniu, które pola formatu MARC 21 (format stosowany w katalogu Aleph) mają zostać przeniesione do nowego oprogramowania PPM i do jakich pól te dane mają zostać zaimportowane.

Ewa Waszut: Czyli – upraszczając – żebyśmy mogli skorzystać z tych danych, które już przez lata zgromadziliśmy, nie ponawiając pracy, którą ktoś wykonał i dostosować format do obecnego systemu?

Wiesława Mika: Co oczywiście jest założeniem idealnym. Niestety eksport/import danych z jednego systemu do drugiego nigdy nie jest w 100% poprawny. Część opisów wymagała ręcznej korekty błędów, dopisania brakujących informacji. Na szczęście dość sprawnie udało się poprawić wszystkie niedoskonałości i do PPM trafiło ponad 3700 opisów rozpraw doktorskich. Opisy te mają zróżnicowany stopień kompletności. W starszych brakuje streszczeń, haseł MeSH. Niektóre zawierają informację, że doktorat jest dostępny w Archiwum SUM.

Ewa Waszut: Czyli sprawdzenie wszystkich pól wiązało się czasami z ich wypełnieniem?

Wiesława Mika: Tak, ale nie we wszystkich przypadkach, bo to proces wymagający sporego zaangażowania i nie zawsze jest możliwy do zrealizowania. Jak już wspomniałam wcześniej, opisy bibliograficzne dysertacji były tworzone w różnych bazach i w początkowym okresie zawierały tylko podstawowe informacje m.in. dane autora, promotora, recenzentów, datę nadania stopnia naukowego. Teraz umieszczamy tych informacji znacznie więcej, aby ułatwić użytkownikom wyszukiwanie. Poza tym w marcu tego roku ostatecznie zamknęliśmy bazę doktoratów w systemie Aleph i rozpoczęliśmy wprowadzanie danych o dysertacjach bezpośrednio do PPM.

Ewa Waszut: Zapytam z ciekawości: ile kosztuje.. no tak, ile „kosztuje” czasowo wykonanie jednego opisu bibliograficznego doktoratu?

Wiesława Mika: Nie da się tego dokładnie określić, bo to zależy od wielu czynników. Jeżeli dysponuję kompletem materiałów, dokumentów związanych z doktoratem (w tym podpisaną umowę licencyjną), to wykonanie samego opisu bibliograficznego zajmuje około jednej godziny. Zdarzają się przecież te same imiona i nazwiska, zmiany nazwiska, promotora czy recenzenta, różnego typu pomyłki i literówki.  Zawsze porównuję dane zawarte w doktoracie z dokumentacją otrzymaną z Sekcji ds. Rozwoju Naukowego SUM.

Ewa Waszut: Tak, to dość monotonna, wymagająca skupienia i cierpliwości praca.

Wiesława Mika:  To fakt. Dodam jeszcze, że sporo czasu zajmuje również uzupełnienie opisu dysertacji o hasła przedmiotowe MeSH (Medical Subject Headings – przyp. red.). Tematyka rozpraw obejmuje różne obszary medycyny i nauk pokrewnych, nierzadko wąskospecjalistyczne. Zwłaszcza przy doktoratach z chemii często wspieram się literaturą fachową, by znaleźć właściwy termin i nadać odpowiednie hasła przedmiotowe. Korzystam też z informacji zawartych w samej pracy: streszczeń autorskich, słów kluczowych, piśmiennictwa wykorzystanego przez autora. Szukam podobnych tematycznie prac w bazie PubMed lub Polskiej Bibliografii Lekarskiej.

Ewa Waszut:  Czyli za każdym razem może być to wyzwanie.

Wiesława Mika:  To może zbyt górnolotne określenie J, ale z pewnością nadawanie haseł przedmiotowych dokumentom, takim jak: książki, artykuły czy rozprawy doktorskie wymaga doświadczenia i wiedzy. Pomaga mi w tym fakt, że przez kilka lat pracowałam w Czytelni Komputerowej, przygotowując zestawienia tematyczne dla użytkowników Biblioteki SUM. Korzystałam wtedy z wielu baz danych opartych właśnie na hasłach przedmiotowych MeSH (Medline) czy deskryptorach (PBL)

Jest też inna kwestia, o której warto wspomnieć. Obecnie można wyróżnić dwa typy rozpraw doktorskich: tradycyjne – w formie monografii, oraz oparte na artykułach autora – jako spójny tematycznie cykl publikacji. W tym drugim typie w PPM w polu „Powiązane artykuły” widoczny jest wykaz artykułów w postaci linków do pełnych opisów, a w przypadku artykułów na licencjach CC (Creative Commons – przyp. red.) także do pełnych tekstów.

Ewa Waszut: Jakie informacje umieszcza się w opisie doktoratu w PPM?

Wiesława Mika: Sporo jest tych informacji, ale po kolei. Z takich typowo formalnych to imię i nazwisko autora, dane promotora, promotora pomocniczego (o ile jest), recenzentów (wewnętrznych i zewnętrznych), nazwa jednostki dyplomującej (w naszym przypadku – SUM), data obrony, data nadania stopnia naukowego (data zakończenia). Ponadto zamieszczam informację o wyróżnieniu (o ile jest), streszczenia autorskie w języku polskim i angielskim, słowa kluczowe, hasła MeSH i oczywiście plik z pełnym tekstem rozprawy.

Ewa Waszut: Czyli to jest również sprawdzanie pod względem WCAG*?

Wiesława Mika: Nie, ja nie zajmuję się „wcagowaniem” plików, ale przygotowuję je wstępnie tzn. usuwam załączniki, w których znajdują się skany artykułów, na których oparty jest doktorat lub dane wrażliwe. Tak przygotowany plik trafia do zespołu, który opracowuje go zgodnie z wytycznymi WCAG 2.0.

Ewa Waszut: Jakie jeszcze informacje zamieszcza Pani przy plikach rozpraw?

Wiesława Mika: Przy każdym pliku zamieszczam informację o wybranej przez autora licencji Creative Commons i ustalam, jaki będzie dostęp do pliku. Są 3 opcje dostępu: plik publiczny (dostępny dla wszystkich), chroniony (dostępny dla zalogowanych użytkowników PPM) oraz prywatny (dostępny tylko dla redaktorów). Tutaj należy wspomnieć, iż dostęp do pełnych tekstów dysertacji w PPM umożliwiły dwa zarządzenia Rektora SUM z 2020 r.**: Zarządzenie nr 167 z dn. 18.09.2020 r. w sprawie: udostępniania niepublikowanych prac dyplomowych i rozpraw doktorskich w Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach oraz Zarządzenie nr 168 z dn. 18.09.2020 r. w sprawie: gromadzenia, archiwizowania i udostępniania efektów działalności naukowo-badawczej oraz dydaktycznej pracowników, doktorantów i studentów Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach. Na mocy tych zarządzeń „autor rozprawy doktorskiej, przygotowanej w ramach kształcenia w Śląskim Uniwersytecie Medycznym w Katowicach ma obowiązek zapewnienia otwartego dostępu do rozprawy doktorskiej poprzez zdeponowanie lub umożliwienie zdeponowania jej elektronicznej wersji w Repozytorium SUM i publicznego jej udostępnienia w Repozytorium Polskiej Platformy Medycznej (Repozytorium PPM) na podstawie zawartej umowy licencyjnej lub umowy przekazania praw majątkowych” (paragraf 1, ustęp 1). Obecnie Repozytorium SUM oferuje dostęp do ponad 250 pełnych tekstów rozpraw doktorskich w oparciu o zawarte z autorami umowy licencyjne.

Ewa Waszut: Najczęściej wybieraną licencją przez naszych naukowców jest…?

Wiesława Mika: CC BY-NC-ND***

Ta licencja zezwala na wykorzystanie doktoratu z poszanowaniem praw autorskich, ale nie w celach komercyjnych i bez możliwości tworzenia utworów zależnych, pochodnych.

Ewa Waszut: Nie wyczerpujemy tematyki związanej z danymi z doktoratów, jeśli tutaj zakończyłybyśmy naszą rozmowę, prawda?

Wiesława Mika: Prawda. Dane z doktoratów są np. ściśle powiązane z „Profilem naukowca” w PPM.

Ewa Waszut:  Czyli „wszystko w jednym miejscu”  na temat naukowca w naszej uczelni.

Wiesława Mika: Tak, w profilu można prześledzić nie tylko informacje związane bezpośrednio z doktoratami, ale i przebieg kariery naukowej, osiągnięcia, publikacje, wskaźniki bibliometryczne, identyfikatory (ORCID, SCOPUS) itd., ale… więcej o „Profilu naukowca” znaleźć będzie można już wkrótce w czasopiśmie Forum Bibliotek Medycznych, w którym nasz zespół szczegółowo omówił ten temat.

Ewa Waszut:  Dziękuję za rozmowę.

Wiesława Mika: Dziękuję.

*WCAG – mowa tutaj o standardzie Web Content Accessibility Guidelines, który  obowiązuje w Polsce od 2012 roku. Więcej na ten temat, można przeczytać w artykule nt. dostępności i otwartości PPM:  https://ppm.edu.pl/info/report/PUMc23ad9a4147f42c0b4f11fb34c19eb5e/Szczeg%25C3%25B3%25C5%2582y%2Brekordu%2B%25E2%2580%2593%2BRealizacja%2Bza%25C5%2582o%25C5%25BCe%25C5%2584%2Botwarto%25C5%259Bci%2Bi%2Bdost%25C4%2599pno%25C5%259Bci%2Bw%2Bprojekcie%2BPPM%2B%25E2%2580%2593%2BPolska%2BPlatforma%2BMedyczna?r=publication&ps=20&tab=&lang=pl

** – http://www3.sum.edu.pl/files/25428/zarz_167_2020.pdf

http://www3.sum.edu.pl/files/25430/zarz_168_2020.pdf

*** – https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/pl/